Ngăn chặn hàng giả, nhập lậu: Cần triển khai đồng bộ các giải pháp

Thanh tra, kiểm tra góp phần ổn định thị trường, bảo vệ người dân, doanh nghiệp

Thời gian qua, Bộ Công Thương và các bộ, ngành, địa phương đã quán triệt, tổ chức thực hiện nghiêm túc các chỉ đạo, chỉ thị, nghị quyết của Chính phủ về công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Trong đó, chú trọng tăng cường kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm về đầu cơ, găm hàng, tăng giá bất hợp lý, nhất là các trường hợp lợi dụng tình hình thiên tai để vi phạm, nhằm bảo vệ người tiêu dùng và các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trong nước.

Thực hiện chỉ đạo của Bộ Công Thương, lực lượng Quản lý thị trường (QLTT) và các đơn vị liên quan đã xây dựng và tổ chức triển khai nghiêm túc nhiệm vụ được giao. Cùng với công tác kiểm tra, xử lý vi phạm, lực lượng QLTT đã tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, triển khai cho các tổ chức, cá nhân kinh doanh ký cam kết không kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu, hàng kém chất lượng; không đầu cơ, găm hàng nhằm đẩy giá hàng hóa tăng cao. Xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân đã thực hiện việc ký cam kết nhưng vẫn vi phạm.

Theo báo cáo của Chính phủ về kết quả thực hiện Nghị quyết của Quốc hội khóa XIV và khóa XV về giám sát chuyên đề và chất vấn thuộc lĩnh vực Công Thương, năm 2024, lực lượng QLTT đã thanh tra, kiểm tra 68.280 vụ; phát hiện, xử lý 47.135 vụ vi phạm (giảm 10% so với cùng kỳ năm 2023); chuyển cơ quan điều tra 178 vụ có dấu hiệu tội phạm (tăng 2% so với cùng kỳ năm 2023).

Những kết quả đạt được trong thời gian qua của các cơ quan, đơn vị, các lực lượng chức năng, trong đó có lực lượng QLTT đã góp phần quan trọng trong việc ổn định thị trường, bảo vệ quyền lợi của người dân và doanh nghiệp, đồng thời đảm bảo an ninh trật tự, phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, song báo cáo của Chính phủ cũng nêu rõ, hiệu quả công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, nhất là trong thương mại điện tử vẫn chưa đạt yêu cầu đề ra. Tình trạng hàng giả, hàng lậu, không rõ nguồn gốc, xuất xứ vẫn bày bán công khai ở nhiều nơi.

Thủ đoạn vi phạm ngày càng tinh vi, các đối tượng liều lĩnh chống đối các lực lượng chức năng; công tác phối hợp triển khai nhiệm vụ có nơi còn hình thức, chưa chặt chẽ, hiệu quả thấp; vẫn còn công chức vi phạm trong thực thi công vụ.

Hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch, công bằng cho người dân, doanh nghiệp

Luật Thanh tra năm 2024 đã lược bỏ hoàn toàn quy định về Thanh tra Bộ (trừ Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan thanh tra khác theo quy định của Chính phủ; Thanh tra Cơ yếu; Cơ quan thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên), Thanh tra Tổng cục, Cục thuộc Bộ, cơ quan thanh tra ở cơ quan thuộc Chính phủ, Thanh tra sở, Thanh tra huyện, tổ chức và hoạt động của cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành.

Theo Kết luận số 134-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, tổ chức bộ máy hệ thống cơ quan thanh tra hoạt động theo 2 cấp ở Trung ương và địa phương. Sau khi sắp xếp, các cơ quan không còn tổ chức thanh tra thì thực hiện chức năng, nhiệm vụ kiểm tra trong phạm vi quản lý Nhà nước.

Trên cơ sở đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 217/2025/NĐ-CP ngày 5/8/2025 về hoạt động kiểm tra chuyên ngành. Đây là văn bản quy phạm pháp luật có ý nghĩa quan trọng, nhằm cụ thể hóa các nguyên tắc của Luật Thanh tra năm 2025, khắc phục triệt để tình trạng chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra, kiểm tra.

Theo TS. Trần Đăng Vinh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ: “Nghị định đã cụ thể hóa và làm rõ khung pháp lý đối với hoạt động kiểm tra chuyên ngành. Điều này có nghĩa là các cơ quan quản lý Nhà nước, từ các bộ, cơ quan ngang bộ cho đến các cơ quan chính quyền địa phương đều có cơ sở pháp lý để thực hiện công tác kiểm tra chuyên ngành trong phạm vi quản lý Nhà nước, theo một quy trình đồng bộ, minh bạch và rõ ràng. Việc này không chỉ giúp tăng cường hiệu lực của công tác kiểm tra chuyên ngành mà còn tạo điều kiện để xử lý vi phạm một cách nhanh chóng, hiệu lực, hiệu quả”.

Như vậy, công tác kiểm tra chuyên ngành, xử lý vi phạm trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả đã có cơ sở pháp lý rõ ràng trong triển khai thực hiện.

Khi quy định rõ ràng các thẩm quyền, trình tự, trách nhiệm của từng chủ thể trong công tác kiểm tra đòi hỏi các cơ quan quản lý Nhà nước cần áp dụng, triển khai nghiêm túc, đúng quy định nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời tránh tình trạng tùy tiện hay lạm dụng quyền lực.

Kiểm tra chuyên ngành - giải pháp trọng tâm ngăn chặn, xử lý buôn lậu, gian lận thương mại

Theo Luật sư Nguyễn Doãn Hùng - Giám đốc Công ty luật TNHH HTC Việt Nam, Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội, để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra chuyên ngành, gồm cả chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả tại Việt Nam hiện nay, trước hết cần hoàn thiện khung pháp lý và hướng dẫn thi hành.

Trong đó, tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định còn chồng chéo, mâu thuẫn giữa các luật liên quan (Luật Thanh tra, Luật Quản lý ngoại thương, Luật Quản lý thuế, Luật Hải quan…).

Đặc biệt, cần ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết Nghị định 217/2025/NĐ-CP để đảm bảo thống nhất khi triển khai từ trung ương đến địa phương. Quy định rõ trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu cơ quan kiểm tra khi để xảy ra tình trạng bỏ lọt, bao che hoặc xử lý không kịp thời.

Tăng cường phối hợp liên ngành và trách nhiệm giải trình là giải pháp tiếp theo được Luật sư Hùng đưa ra. Ông nhấn mạnh, cần thiết lập cơ chế phối hợp bắt buộc giữa QLTT, công an, hải quan, bộ đội biên phòng, chính quyền địa phương, tránh tình trạng mỗi nơi làm một kiểu; quy định chế độ báo cáo định kỳ, công khai kết quả kiểm tra chuyên ngành, để xã hội, báo chí và doanh nghiệp cùng giám sát; có cơ chế xử lý nghiêm cán bộ kiểm tra thiếu trách nhiệm, tiếp tay cho vi phạm hoặc lạm quyền trong khi thi hành công vụ.

Bên cạnh đó, đổi mới phương thức kiểm tra - giảm hình thức, tăng hiệu quả. Chuyển mạnh từ hậu kiểm sang tiền kiểm có trọng điểm ở những lĩnh vực, ngành hàng rủi ro cao. Tập trung kiểm tra đột xuất, kiểm tra theo chuyên đề thay vì dàn trải, tránh gây phiền hà cho doanh nghiệp làm ăn chân chính. Áp dụng quản lý rủi ro để xác định doanh nghiệp, đối tượng cần kiểm tra, thay vì kiểm tra đại trà.

Nâng cao năng lực và đạo đức công vụ của lực lượng kiểm tra. Cụ thể, đào tạo chuyên sâu cho lực lượng QLTT và các cơ quan kiểm tra chuyên ngành về pháp luật thương mại điện tử, thương mại quốc tế, sở hữu trí tuệ… Thực hiện cơ chế luân chuyển, giám sát độc lập đối với cán bộ làm công tác kiểm tra tại các địa bàn “nóng” để phòng chống tiêu cực, lợi ích nhóm.

Để công tác kiểm tra đạt hiệu quả, ông Hùng cho rằng cần phát huy vai trò của xã hội và doanh nghiệp. Khuyến khích người dân, doanh nghiệp tham gia phát hiện, tố giác hàng lậu, hàng giả qua đường dây nóng, ứng dụng trực tuyến. Đồng thời, có chính sách bảo vệ người tố giác và thưởng xứng đáng đối với cá nhân, tập thể cung cấp thông tin giá trị.

Ngoài ra, cần xử lý nghiêm, tăng tính răn đe. “Áp dụng các chế tài mạnh: Phạt tiền ở mức cao, tịch thu toàn bộ hàng hóa vi phạm, rút giấy phép kinh doanh, công khai doanh nghiệp vi phạm trên phương tiện truyền thông. Với các hành vi nghiêm trọng, cần khởi tố hình sự theo Điều 192, 193, 194 Bộ luật Hình sự (tội buôn lậu, sản xuất buôn bán hàng giả, gian lận thương mại). Kiểm tra chuyên ngành phải gắn với công tác thi hành án, thu hồi tài sản để đảm bảo hiệu quả cuối cùng”, Luật sư Hùng nêu.